Belgium
September 26, 2013

De COGEM is niet een organisatie die publiciteit zoekt. COGEM adviezen zijn er om het nationale beleid en het parlementaire debat te dienen. Een belangrijke zorg daarbij voor de COGEM is dat zij zelf niet ter discussie komt te staan omdat dan haar adviesfunctie in gevaar komt. In die zin is het toe te juichen dat in Den Haag niet vaak meer over de COGEM wordt gesproken. Maar daar kunnen ook inhoudelijke redenen voor zijn die de moeite van het nader analyseren waard zijn. In deze laatste column van mij na 12 jaar voorzitterschap van de COGEM zal ik terugblikken op wat er in die 12 jaar is veranderd op bestuurlijk en inhoudelijk gebied.

Wat als eerste opvalt, is dat er de laatste jaren geen grote debatten over genetische modificatie (GM) zijn gevoerd. We moeten ruim 10 jaar terug gaan om het 20 uur durende debat van begin 2002 over de Integrale Nota Biotechnologie te vinden waarbij vijf bewindslieden met de Tweede Kamer onder aanvoering van Jan Pronk debatteerden over de uitkomst van het nationale debat over Eten en Genen, de toelating en ethische toetsing van ggo’s en de rol van o.a. de COGEM als adviesorgaan hierbij. Dat waren nog eens tijden.

Nog weer 17 jaar eerder was er mei 1985 een dergelijk intens debat tussen parlement en namens de regering Pieter Winsemius en Wim Deetman over de uitkomsten van de Commissie Oele die over de ethisch-maatschappelijke aspecten rond DNA manipulatie had geadviseerd en waarbij de randvoorwaarden voor de huidige wettelijk ingestelde COGEM werden geformuleerd.

En we moeten 6 jaar verder terug om het debat van april 1979 te vinden waar parlement en regering besloten om twee nieuwe voorlopige adviesorganen in te stellen, de bewuste Commissie Oele en een Ad-Hoc commissie om de wetenschappelijke risico’s van gg-organismen te beoordelen. Beide waren voorlopers van wat nu de COGEM is.

Sinds 2002 is het relatief rustig geworden rond GM in Den Haag. Dat kan zijn omdat het debat zich steeds meer heeft verlegd naar Brussel, maar ook speelt een inhoudelijke verschuiving een rol. Daarvoor is het illustratief om bijvoorbeeld te kijken naar de jaarlijkse aantallen adviezen van de COGEM op het gebied van veldproeven met gg-landbouwgewassen en de vergunning aanvragen rond gentherapie experimenten.


Figuur 1. Verloop aantallen adviezen over vergunningaanvragen voor gentherapie en veldproeven met gg-gewassen.

Figuur 1 toont dat er ruim tien jaar geleden na aanvankelijk optimisme over de perspectieven van gentherapie een terugslag optrad door ernstige tegenslagen bij klinische studies. De hele sector vreesde dat van de eerdere beloftes weinig terecht zou komen. Maar de laatste jaren lijkt het dieptepunt te zijn gepasseerd en sinds 2010 zijn tekenen van een opwaartse trend aanwezig. Echter dit soort experimenten roept (nog) weinig debat op bij het publiek, in de media en in het parlement. Wie het primair aangaat zijn de patiënten en hun familie en zij juichen gentherapie alleen maar toe.

Hoe anders is het beeld bij de groene biotechnologie. Zoals toegelicht in figuur 2 is het aantal veldproeven met gg-gewassen in de EU vanaf 1991 eerst sterk toegenomen om te stagneren als de EU in 1999 de facto een moratorium invoert omdat een blokkerende minderheid van landen geen toelatingen meer wil goedkeuren. Velen verwachtten dat dit een tijdelijk fenomeen zou zijn, maar niets was minder waar. Het verzet tegen telen en nog meer tegen consumptie van gg-gewassen bleek hardnekkig in Europa. Het gevolg was een enorme terugval in het aantal veldproeven de jaren hierna.

Figuur 2. Ontwikkeling vergunningen voor import van gg-gewassen en voor veldproeven in de EU.

Er is alleen nog een groei in het cumulatieve aantal importvergunningen de afgelopen 12 jaar, waarmee gg-gewassen als goedkoop veevoer worden toegelaten. Zoals figuur 1 laat zien is het aantal veldproeven met gg-gewassen ook in Nederland niet meer hersteld na 1999, ondanks een incidentele opleving in 2004. Sinds in 2012 Bayer en in 2013 Monsanto besloten om alle ontwikkelingsactiviteiten aan gg-gewassen in Europa te stoppen is recent het perspectief dat de teelt van gg-gewassen in Europa ooit een sector van belang zal worden geheel verdwenen.

Naast deze belangrijke verschuivingen in het technisch-wetenschappelijke advieswerk van de COGEM is het ook interessant om een blik te werpen op onderwerpen waarover de COGEM de afgelopen decade heeft gesignaleerd. Deze onderwerpen geven aan hoe breed de thema’s zijn die op dit specialistische beleidsterrein spelen: synthetische biologie, gg-dieren, keuzevrijheid en labelling, off-label gebruik van gg-geneesmiddelen, sociaal-economische criteria die EU-landen kunnen rechtvaardigen om EU-goedgekeurde teelten nationaal niet toe te laten, het gentech debat ontleed, nieuwe technieken in de plantenbiotechnologie, cisgenese, gentherapie in China, een integraal ethisch-maatschappelijk toetsingskader, etc. De meeste van deze onderwerpen hebben de neiging om op de politieke agenda te blijven staan omdat er geen zwart-wit standpunten over zijn te ontwikkelen. Iets verbieden wordt gedwarsboomd omdat het moeilijk valt te controleren. Iets vrijstellen van de strikte gg-regelgeving ondervindt weerstand omdat principiële tegenstanders van mening blijven dat het proces van genetische modificatie wordt toegepast, etc. Over weinig onderwerpen wordt binnen de OESO-landen zo verschillend gedacht als over GM. En toch kost het erg veel moeite om de verschillen in argumenten die in de VS en de EU spelen en de achtergronden daarvan scherp op tafel te krijgen. Dat deze verschillen blijven bestaan is na 35 jaar GM een feit waar niemand meer om heen kan. Het debat daarover wordt in Brussel en in het kader van de WTO gevoerd. Al wordt het stiller in Den Haag, er blijven nog tal van principiële kwesties over die een nationale standpuntbepaling vragen en waarbij Nederland in de EU tot vernieuwende initiatieven kan komen. Daarvoor zal de COGEM de Nederlandse regering blijven adviseren en signaleren.
 

Website: http://www.cogem.net

Published: October 2, 2013