Het protest tegen genetisch gemodificeerde gewassen was verstomd in Nederland. Voornamelijk, omdat zulke gewassen hier nauwelijks nog op het (proef) veld zijn aan te treffen. Alleen in enkele zuidelijke EU lidstaten, zoals Spanje, wordt gg-maïs geteeld. In Nederland zijn gg-gewassen voornamelijk van belang als geïmporteerd veevoeder. Van actiegroepen zoals de razende rooiers en de ziedende bintjes is al jaren niets meer vernomen. Zelfs Greenpeace, jarenlang de enige milieuorganisatie die zich drukt maakte over ggo’s, lijkt andere dingen aan het hoofd te hebben. En dan ineens is er op 25 mei 2013 een niet eerder vertoond, grootschalig protest van duizenden in ons land, in Wageningen, Amsterdam, Den Haag en Bergschenhoek. Hoe kan dat? En wat heeft het te betekenen?

Wie dergelijke vragen stelt en daar een antwoord op zoekt moet herkennen dat er verschillende trends op zo’n moment samenkomen. Waar begon deze beweging en waardoor laaide het ineens als een vuur op? De oorsprong ligt niet in Nederland of Europa, maar in de Verenigde Staten. De VS is het land waar genetische modificatie al decennia tot business as usual is verklaard. Maar er blijkt toch iets te knagen bij de bevolking, leidend tot een veenbrand die nu is opgelaaid. De aanleiding is tweeledig. Er is een reeks aan milieu onvriendelijke effecten rond het gebruik van gg-gewassen in debat gekomen en de landbouw komt steeds meer in handen van een klein groepje zeer invloedrijke multinationals. Multinationals zijn machtig, maar in de moderne tijd met mondige burgers, die zichzelf via internet razendsnel kunnen organiseren, ook heel kwetsbaar. Wijze multinationals hebben daaruit geleerd dat zij problemen niet met macht, maar met maatschappelijk verantwoord gedrag moeten oplossen.* In de biotech sector is het klassieke machtsdenken echter nog gebruikelijk en dit komt nu tot een confrontatie. In Nederland denkt men bij een machtige multinational meteen aan Shell. In de wereld van de biotech wordt die rol vervuld door Monsanto. Ziedaar de aanleiding voor het massale protest op 25 mei j.l. Een protest dat niet alleen in Nederland, maar wereldwijd naar verluid in 436 steden in 52 landen plaatsvond met meer dan een miljoen deelnemers.**

De initiatiefneemster tot deze mondiale ‘Mars tegen Monsanto’ is de Amerikaanse Tami Canal die haar plan begin maart 2013 uitzette via Facebook. Zij voelde zich als burger bedreigt door de praktijken van Monsanto. In haar ogen belast Monsanto, door de introductie van bestrijdingsmiddelen en ggo’s, de samenleving op een manier die de levensduur en vruchtbaarheid van nieuwe generaties nadelig beïnvloedt, de voedselvoorziening monopoliseert en het milieu aantast.

Drie weken nadat zij een website over dit onderwerp had gestart, nam het Amerikaanse congres op 21 maart 2013 een wet aan die Monsanto een juridische immuniteit geeft tegen eventuele verboden tijdens het teeltseizoen om gg-gewassen te telen. Hierdoor is Monsanto niet aansprakelijk voor eventueel nadelige gevolgen voor boeren van een dergelijk verbod en wordt de mogelijkheid voor rechtbanken om de toelating van een gg-gewas terug te draaien, beperkt. Deze sindsdien als ‘Monsanto Protection Act’ aangeduide wetgeving*** ontketende een grote woede onder Amerikaanse burgers, waardoor het initiatief van Tami Canal snel massale steun kreeg. Tijdens een radio interview met Tami Canal op 16 mei werd nog gerekend op een opkomst van enkele tienduizenden demonstranten, maar het werden er enkele dagen later bijna 100 keer meer.

In Nederland was de directe aanleiding van nieuwe Amerikaanse wetgeving voor de organisatie van de mars niet relevant, maar het ongenoegen over het groeiende monopolie bij de voedselproductie van multinationals als Monsanto kon zich opeens uiten. Zo kon het gebeuren dat ook in Nederland naar schatting enkele duizenden demonstranten de straat op gingen om zich uit te spreken over een mengeling van ongenoegens die raken aan het promoten van gg-planten, bestrijdingsmiddelen gebruik, grootschalige industriële landbouw, plofkippen, megastallen en wat dies meer zij. Dit wat betreft mijn eerste vraag hoe het zo is gekomen.

Mijn tweede vraag was wat dit te betekenen heeft. In de loop van de, overigens vreedzame, demonstratie in Amsterdam sloten de leden van de Occupy beweging zich bij de Mars tegen Monsanto aan. Ik zie daarin een teken dat deze demonstratie een uiting is van een groter ongenoegen dat in Europa meer ruimte heeft gekregen dan in de VS. Dit ongenoegen lijkt me een verzet tegen het machtsdenken dat ten grondslag ligt aan de economische groeimodellen van de afgelopen decennia. De bankencrisis en de gg-landbouw zijn daarvan het gevolg en Monsanto is van het laatste het icoon. Als deze mondiale mars een vervolg krijgt, en dat lijkt me waarschijnlijk gezien de basis van het ongenoegen, zal dit een impuls kunnen opleveren voor het duurzaamheid denken en de daarvoor vereiste duurzaamheidhouding van inclusief handelen. Als deze houding daardoor bij de Monsanto’s en de op hen toeziende overheden voet aan de grond krijgt, ben ik heel erg blij.

* Kees Zoeteman, 2012, Sustainable Development Drivers, Edward Elgar, Cheltenham, hoofdstuk 9
** Associated Press, 2013, Protesters around the world march against Monsanto, USA Today, May 25
*** Consolidated and Further Continuing Appropriations Act, 2013, Section 735, Framers Assurance Provision, zie http://www.snopes.com/politics/business/mpa.asp